Türkiye tarihinin en kitlesel ve en etkili gençlik eylemlerini kapsayan 1968 gençlik hareketi sırasında, Fikir Klüpleri Federasyonu Genel Başkanı görevini yaptım. Bu eylemlerin hem genel başkan sıfatıyla kamuoyu önündeki resmi lideriydim, hem de fiili önderi. 1968 yılında devrimci gençlik hareketinde tartışılmaz bir otoritem olduğu herkesçe bilinir.
Mart 1968’deki FKF 2. Kurultayı’nın 1968 Hareketi üzerindeki belirleyici önemi
1968 Hareketi’nin uluslar arası esin kaynakları ve toplumsal-siyasal nedenleri üzerinde durulmuştur.Ancak bu hareketin başarısını belirleyen, ideolojik ve örgütsel karakteri vurgulanmamış, hatta gözlerden kaçırılmıştır. Çünkü kamuoyundaki 1968 imgesini, 1968 çizgisini sürdürenler değil, 1971’den sonra 1968’e karşıt bir eylem çizgisine girenler belirlemiştir.
1968 gençlik hareketine damgasını vuran ideolojik önderlik, 23-24 Mart 1968 günleri toplanan FKF 2. Kurultayı’nda oluştu. Kurultaya sunduğumuz “Sosyalist Gençlik Bir araya, Eylemde Birlik, Tartışmada Hoşgörü” başlıklı program, TİP yönetiminin Sosyalist Devrim tezine tavır alıyor, Milli Demokratik Devrim stratejisini savunuyordu.
Kurultay, iki gün süren yoğun tartışmalarla geçti. Kurultayın başında yapılan Divan Başkanlığı seçiminde TİP’in başındaki Aybar-Aren-Boran yönetiminin desteklediği Osman Arolat 90’ın üzerinde oy alırken, Milli Demokratik Devrim stratejisini savunan gençlerin adayı Doğu Perinçek 40 oy aldı. İki gün süren yoğun tartışmalar, bu oy dengesini tersine çevirdi. Daha Kurultay’ın ilk günü akşamı, Doğu Perinçek önderliğindeki devrimci grup ağır basmıştır. Milli Demokratik Devrim stratejisini savunan grup, Kurultay’da şu görüşleri savundu:
1. “Milli Demokratik Devrim’i savunuyor” gerekçesiyle ihraç edilen Ankara Üniversitesi Ziraat ve Veteriner Fakülteleri Fikir Kulüpleri, FKF’ye geri alınmalı;İstanbul’da Deniz Gezmişler’in Devrimci Öğrenci Birliği (DÖB)’nin FKF’ye katılması sağlanmalı; böylece sosyalist gençlik bir araya getirilmeli.
2. FKF’nin emperyalizme karşı olan bütün gençlik örgütleriyle cephe birliği sağlanmalı
3. FKF, SBF’li küçük bir kliğin elinde, içine kapalı, pasif ve aynı zamanda gençlik kitlesiyle birleşmeyen sekter bir örgüt durumundan kurtarılmalı,; gençlik kitlelerinin mücadelesine önderlik eden aktif ve militan bir örgüte dönüştürülmeli.
4. Bütün bunları gerçekleştirebilmek için, emperyalizme ve işbirlikçilerine karşı bütün halkı ve bütün gençliği birleştiren ideolojik ve siyasal çizgi (Milli Demokratik Devrim stratejisi) tutarlı olarak benimsenmeli ve uygulanmalı.
Artık dönek olan bir grubun yıllardır işledikleri bir yalan var. Bu dönekler diyorlar ki, Doğu Perinçek ve arkadaşları, FKF’nin1968 Martı’ndaki 2. Kurultay’ını ideolojik mücadeleyle kazanmadılar; TİP yönetimi onların yönetime gelmesini istedi.
Oysa gerçek belgelidir. Doğu Perinçek ve arkadaşları, Kurultay’ı iki gün süren açık ideolojik mücadeleyle kazandılar. O kadar ki, bizzat TİP Genel Başkanı Mehmet Ali Aybar gelerek, Doğu Perinçek’in görüşlerine karşı bir saatten uzun bir konuşma yaptı. Hatta bazı oylamalarda kendisi Kurultay delegesi olmadığı halde, el kaldırarak arkadaki delegeleri yönlendirmek istedi. Yine TİP liderlerinden Sadun Aren, iki gün boyunca Kurultay salonundan ayrılmadı ve kulislere katkıda bulundu. Bütün bu çabalara rağmen, birinci gün akşamı artık Kurultay’ın iradesi belli olmuştu. TİP yöneticileri, sosyalist gençlik kitlesini karşıya almak veya Kurultayda beliren eğilimi sineye çekmek seçenekleriyle karşı karşıya kaldılar. Daha sonra öğrendiğime göre, aralarında yaptıkları toplantıda, Behice Boran ve Nihat Sargın, gençliği kaybetmemek gerekçesiyle Doğu Perinçek’in başkanlığına razı olmak gerektiğini savundular. Sadun Aren’in itirazlarına rağmen, Aybar da onlara katıldı. Ayrıntıları bilmiyorum, Nihat Sargın yaşıyor, bu toplantıda konuşulanları açıklayabilir.*
Özetle, TİP yönetimi, FKF’nin başına Doğu Perinçek ve arkadaşlarının gelmesini önleme olanağını kaybetmişlerdi. Kaldı ki, Doğu Perinçek ve arkadaşları, Milli Demokratik Devrim stratejisini savunmakla birlikte Parti’ye bağlıydılar; Parti disiplinine samimi olarak uyuyorlardı.
Kurultay sonrası basında çıkan haberler de, Perinçek ve arkadaşlarının Milli Demokratik Devrim tezini savunarak, yönetime geldiklerini gösterir. Türk Solu dergisinin Kurultay sonrası sayısındaki haber ve Celal Soycan imzalı köşe yazısı örnek olarak incelenebilir.
Milli Demokratik Devrim stratejisini savunan bir önderliğin FKF’nin başına gelmesi, 1968 Hareketi’nin ideolojik ve örgütsel ortamını oluşmasında belirleyici olmuştur. O zamana kadar Hüseyin Ergün çevresinin oluşturduğu FKF yönetimi, CHP’li ve Kemalist gençlikle çekişme halindeydi, hatta neredeyse cephesini onlara dönmüştü. Doğu Perinçek ve arkadaşlarını yönetime gelmesiyle birlikte FKF, emperyalizme karşı ortak eylem ve cephe siyaseti izlemeye başladı; bunu üzerine ortam birden bire değişti.
1968 eylemlerinde FKF önderliğinin belirleyici rolü
Büyük kitle örgütlerini bir araya getiren Dev-Güç’ün kuruluşu, FKF’de devrimci bir yönetimin göreve gelmesiyle gerçekleşti. Dev-Güç’ün programı incelenmeli ve yayınlanmalıdır. Bu örgütlenmeye sağdan ve “sol”dan yöneltilen saldırıların nedeni o zaman çok iyi anlaşılır.
Dev-Güçbirliği, ilk önemli eylemini Ankara’da 29 Nisan 1968 günü Ankara Zafer Meydanı’nda gerçekleştirdi. Aybar-Aren-Boran yönetimini baltalamasına rağmen, Sosyalist ve Kemalist kuvvetler, omuz omuza vererek, büyük bir kitlesel miting yaptılar. Eyleme, Perinçek’in genel başkanlığındaki FKF önderlik etti. Bu eylem dünya basınında yankılandı, hatta Çin’in yabancı dilde çıkardığı yayın organlarına kadar girdi. Gericilerin saldırısı, ilk kez bu mitingdeki birlik, örgütlenme ve moral sayesinde bozguna uğratıldı. Milli cephe politikası ve eylemci çizgi, geniş gençlik kitlesinde büyük bir sevgiyle karşılandı ve hemen yayıldı. Nisan başındaki ”NATO’ya Hayır Haftası”nı 10 Haziran’da Ankara’da başlayan Demokratik Üniversite işgalleri ve daha sonra 6. Filo’ya karşı protestolar izledi.
*O yıllarda TİP Genel Sekreteri olan N. Sargın, Nisan 2001’de TİP’le ilgili anılarını 2 cilt halinde kitap olarak yayımladı. Sargın 33 yıl sonra yazdığı anılarında o günlerin gerçeklerini, MDD ve D. Perinçek karşıtlığını düşmanlık derecesine çıkarmış bir konumla anlatıyor. Önemli gerçekleri içeren kimi ayrıntıları atlayarak anlattığı anılarında, yine de D. Perinçek’in TİP yönetimine rağmen FKF Genel Başkanı olduğunu itiraf ediyor.
Milli Demokratik Devrim stratejisini savunanlar, FKF’nin başına gelmeselerdi, 1968 baharında yine bazı gençlik hareketleri olabilirdi. Ancak o hareketler, bizim bugün bildiğimiz 1968 Hareketi olmazdı. Çünkü gençliğin birliği sağlanamazdı. Ayrıca gençlik hareketinin halkla birliği sağlanamazdı. Demokratik üniversite işgallerini başlatan Ankara Hukuk ve Dil Tarih Coğrafya Fikir Klüpleri, FKF yönetiminin cephe politikasını en kararlı izleyen örgütlerdi. FKF’nin milli cephe politikası, devrimci gençlik içindeki bölünmeleri ortadan kaldırmış ve çok iyi bir atmosfer yaratmıştı.
68 Hareketi, Milli Demokratik Devrim’i savunan doğru devrimci önderliğin ürünüdür. O devrimci önderlik ise, Türkiye’nin iç dinamiğinin ürünüydü. Denebilir ki, o iç dinamik, sosyalist gençlik hareketinin örgütü olan FKF’yi köklü bir değişikliğe zorladı. Böylece hem sosyalist gençliğin dinamizmini harekete geçirecek örgütsel koşullar oluştu, hem de sosyalist gençler ile Kemalist gençler arasında eylem birliği için gerekli zemin yaratıldı.
Milli Demokratik Devrim-Sosyalist Devrim tartışmasının açtığı ufuk
Milli Demokratik Devrim-Sosyalist Devrim tartışması, Türkiye sosyalist hareketindeki en önemli tartışmadır; son kırk yılın doğru ve yanlış çizgileri en sonunda bu eksenlerde toplanır. Bu ayrılık, ülke gerçeğine dayanmakla gerçeklere kafa tutmak arasındadır. Türkiye’nin milli demokratik devrimini henüz tamamlamadığı bugün daha açık biçimde ortaya çıkmıştır. Türkiye halkının önüne sosyalist devrimi koymak, tarihsel aşamaları bir çırpıda geçmek gibi gerçek dışı bir programı dayattığı için, halk içinde bölücülüğü, eylemsizliği, yalnızlaşmayı ve kaçınılmaz olarak Sovyetler Birliği’nin desteğine bel bağlamayı temsil etmiştir. Devrimi Rusya’nın müdahalesiyle gerçekleştirme teorisi, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra ABD emperyalizminin açık taraftarlığına, açıkçası dönekliğe dönüşmüştür. Sosyalist Devrim tezinin serencamı budur.
Milli Demokratik Devrim stratejisi ise, 2000’lerin Türkiyesi’nde, krize İşçi Partisi’nin önderliğinde getirdiği çözümle geniş halk kitlelerinin çözümü olmaktadır. Tartışmayı hayat sonuçlandırmıştır.
1968 eylemleri
1968, maddi gerçeklik olarak neydi? Bugünkü kuşaklar, ne yazık ki 1968 gençliğini tanımıyorlar, 68 diye bildikleri aslında 68 değil, fakat 1971 maceralarıdır. Aydın Çubukçu gibilerinin yayına hazırladıkları “Bizim 68” ve benzeri kitaplar, 68’i değil, 1971 macerasını yansıtıyor.
1968 gerçeği neydi? Rivayetleri ve efsaneleri bırakıp o yılın eylemlerini gazete ve dergi sayfalarında bulabiliriz.
- 29 Nisan 1968: Devrimciler Güçbirliği, Ankara’da, FKF önderliğindeki büyük kitlesel mitingi gerçekleştirdi.
- 14-19 Mayıs 1968: İstanbul FKF’nin başında bulunduğu 17 örgüt, “NATO’ya Hayır” haftası yaptı.
- Haziran 1968: 10 Haziran’dan 25 Hazirana kadar iki hafta süren üniversite işgalleri oldu. Türkiye tarihinin en kitlesel ve en etkili öğrenci eylemlerini içeren Demokratik Üniversite Hareketi, 10 Haziran1968 günü Ankara’da DTCF, Hukuk ve arkasından Fen Fakültelerinin işgaliyle başladı. İki gün sonra, öğrenciler İstanbul Üniversitesi ve Teknik Üniversite’nin hemen bütün fakültelerini işgal ettiler. Ankara’da ilk işgalleri gerçekleştiren DTCF, Hukuk ve Fen Fakülteleri Fikir Klüpleri’nin başkanları, hem FKF ‘nin önde gelen yöneticileriydiler, hem de hazırlıkları yapılan Aydınlık dergisinin kurucuları arasında yer aldılar. İstanbul’daki işgallere ise Deniz Gezmiş’in başında bulunduğu DÖB ve İstanbul Fikir Klüpleri önderlik etti. Haziran Üniversite İşgalleri, 68’in en kitlesel ve en etkili eylemleridir. O iki hafta içinde, gençlik kitlesi CHP denetiminden kurtularak sosyalizm saflarına geçti. Büyük devrimci eylemlerin kitlelerin bilincinde nasıl büyük sıçramalar yarattığına tanık olduk. 1968 Haziranı, Türkiye gençlik hareketinin henüz aşılamamış olan doruğudur.
- Temmuz-Ağustos 1968: Ankara ve İzmir’de 6. Filo’ya karşı protesto eylemleri.
- Kasım 1968: Samsun’dan Ankara’ya “Mustafa Kemal Yürüyüşü”
İşte 68’in maddesini bu eylemler oluşturur.
Ocak 1969’daki FKF 3. Kurultayı ve Yarım ”Milli Demokratik Devrimcilik”
1968 eylemleri, aslında Nisan sonundan Ağustos ayına kadar uzanan üç-dört aylık bir dönemi kapsar.
Bu eylemci dönem, her halk hareketinin yükseliş tecrübelerinde olduğu gibi, aynı zamanda iç mücadeleler dönemidir. Gençliğin kitle hareketi, FKF içindeki TİP yönetimine bağlı grup (Ankara’da Hüseyin Ergün’ler, İstanbul’da Veysi Sarısözen ve Osman Aralot’lar) tarafından sürekli çelmelenmiştir. 29 Nisan mitingini önlemeye çalışmışlardır. Haziran ayındaki Demokratik Üniversite Hareketi’ni engellemişler, başaramayınca içerden baltalamışlardır. Hatta bu ekip, Dolmabahçe’ye inen gençlik hareketinin önüne barikat kurmaya dahi kalkmıştır.
Eylem düzlemindeki bu mücadele, FKF içindeki iktidar mücadelesiyle atbaşı gitmiştir. Doğu Perinçek önderliğindeki yönetimin kurulmasını engelleyemeyenler, bu yönetimi yıkmak için hakim sınıflarla aynı cephede savaşmışlardır. Ayrıntılara girmiyoruz, 8 Temmuz 1968 günü sahneye konan Genel Yönetim Kurulu darbesi bu koşullarda gerçekleşmiştir. TİP yönetimi tek tek gençler üzerinde ağır bir baskı kurmuş, örneğin Behice Boran, Doğu Perinçek başkanlığındaki FKF’nin Genel Sekreteri Ömer Özerturgut’u evine çağırmış, ertelenmiş olan GYK toplantısı Ömer Özerturgut’un gösterdiği zaaf nedeniyle İstanbul’da açılmış ve darbe, İstanbul FKF’nin GYK’daki gücüyle sonuca ulaşmıştır. Sosyalist gençler arasındaki sorunları şiddet kullanarak çözme girişimleri, o sırada bizzat TİP yönetiminden gelmiştir. Bu sürede devrimci gençlik hareketi, bir yandan ABD işbirlikçilerinden gelen baskılarla, bir yandan da TİP yönetiminin temsil ettiği oportünizmle çarpışmıştır. Bu mücadele sırasında, kışkırtılan Kürtçülük dahil, sosyalizme yabancı her türlü oportünist cereyan göğüslenmiştir.
8 Temmuz 1968 darbesiyle kurulan Zülküf Şahin yönetimi, gençliğin yükselen devrimci hareketine karşıydı; ilk aldıkları karar Devrimci Güçbirliği’nden ayrılmak oldu. Gençliğin devrimci eylemine barikat oluşturan bir yönetimin geçici olması kaçınılmazdı. Devrimci gençlik eylemleri, 8 Temmuz’dan sonra FKF merkezine rağmen gerçekleşti. Ankara’da Doğu Perinçek ve arkadaşları yeni bir merkez oluşturarak, gençlik hareketini yönettiler. İstanbul’da da yine Doğu Perinçek ile birlikte hareket eden Deniz Gezmiş ve arkadaşları ve İTÜ’de Hasan Yalçınlar eylemlere önderlik ettiler.
Bu dönemde devrimci gençler içinde, FKF’de devam etme veya yeni bir gençlik örgütü kurma seçenekleri tartışıldı. Doğu Perinçek ve arkadaşları, FKF’de kalarak yönetimi almayı savundular. Atilla Sarp’lar, İstanbul’daki DÖB grubu vb ise, FKF’nin iflah olmayacağı görüşündeydiler.
Ocak 1969’daki FKF 3. Kurultayı’na bu ortam içinde gelindi. Ne var ki, üç-beş ay içinde sosyalist gençlik büyük bir ideolojik dönüşüm yaşamıştı. Artık Sosyalist Devrim stratejisini savunanlar bir avuç kalmıştı. Hatta onlar bile çark etmişler, Milli Demokratik Devrimi içinden vurma taktiğine geçmişlerdi. İstanbul FKF yönetiminin başında bulunan Veysi Sarısözen ve arkadaşları, bütün bu süreç boyunca, sosyalist kültürle bağdaşmayan eski cemiyetçilik manevralarıyla ve ayak oyunlarıyla öne çıkmışlardır. Kaybettiklerini anlayınca 1969 Ocak Kongresi’nde de böyle yaptılar. Doğu Perinçek tarafından kaleme alınmış olan, Milli Demokratik Devrim stratejisini savunan Karar Tasarısını kabul etmek zorunda kaldılar. Ancak bütün manevra yeteneklerini seçimler üzerinde yoğunlaştırdılar. FKF’ye genel başkan olabilecek adayları sildirerek, bu adayların genel yönetim kurulu seçimlerini bir oy farkla kaybetmelerini sağladılar. Hiç akılda olmayan Yusuf Küpeli bu koşullarda, Doğu Perinçek ve arkadaşlarının adayı olarak Genel Başkan oldu.
Yusuf Küpeli, daha sonra dönek olarak kanıtladığı zayıf kişiliği ve yarım Milli Demokratik Devrimciliği nedeniyle TİP yönetimiyle uzlaşmacı bir tavra girdi. Küpeli, Sosyalist Devrim tezini bir gecede terk eden fakat Milli Demokratik Devrimi de anlamayan kesime dayandı. Bu kesim, bir süre sonra THKP/C ve THKO örgütlerinde şekillenecek ve Milli Demokratik Devrimi reddeden foko çizgisine girecektir.
Devrimci Güçbirliği’ne tavır, o dönemde ayrılıkların eksenini oluşturuyordu. Yusuf Küpeli, Milli Demokratik Devrim stratejisini kavramamış kesime dayanarak ve “Sosyalist Devrim” oportünizminin kalıntılarıyla işbirliği yaparak, Dev-Güç’e katılma kararı alınmasını önledi.
Maceracı eğilim bu dönemde başladı. Filistin’e adam yollama gibi aniden boy gösteren çocukluklar ve provokasyonların kucağına sürüklenen “gizli örgüt” toylukları yüzünden, FKF gençliğin kitle eyleminden kopuş sürecine girdi.
FKF, 1968 gençlik hareketine önderliğiyle halkın gözünde meşru bir örgüttü. Bu yasal örgütün başındakiler, yasal kitle hareketiyle yasadışı fokoculuğu birbirine karıştırdılar. Böylece yasal örgüt mevzilerinin kaybedilmesi tehlikesi doğdu. FKF’nin yasak faaliyet olanakları darbe yedi, örgütsel işleyiş zaafa uğradı. 1969 yazında FKF Genel Merkezi’nin kapısının bile doğru dürüst kapanmadığı, örgütün her tür tertibe açık olduğu bir dönem yaşandı.
FKF örgütünü dağıtanlar, TİP’e karşı da yıkıcı bir tutumun içine girdiler. 1969 yılında bütün TİP kongrelerinde kavga çıkardılar. “Oportünizmi şiddet kullanarak bertaraf etme” teorisi, bizzat Yusuf Küpeli-Mahir Çayan ikilisi tarafından açıkça savunuldu. TİP Genel Merkezi, bir takım karanlık adamların kışkırtmasıyla basıldı, daktilolar götürüldü vb. Kışkırtıcılar baş roldeydi. 1970’lerden sonra Sol örgütler arasında ve içinde cinayetlere kadar varacak olan Sol içi şiddetin kökleri oradadır. Ve bu kökler daha derinlere uzatılırsa, SüperNATO’nun güdümündeki istihbarat servislerinin tertiplerine ulaşılır.
Aydınlıkçılar, 1969’dan itibaren TİP içinde, FKF ve Dev-Genç içinde, sosyal demokrat veya CHP’lilere karşı şiddet uygulanmasına karşı çıkmışlardır. Hatta 1970 öncesindeki bölünmenin en önemli nedenlerinden biri budur. Aydınlıkçılar, “Oportünizmi açığa çıkaralım, ideolojik mücadeleyle yıkalım” görüşünü savunmuşlardır.
Kitle hareketi 15-16 Haziran 1970’te doruğuna ulaşmıştı. Bu koşullarda, kitlelerle birleşmeyi esas alan 68 çizgisi ile uç vermeye başlayan 1971 maceracılığı, iç içe ve yan yanaydı. Aydınlık’ın 1970 yılı Eylül ayında yayımlanan “Proleter Devrimci Safları Çelikleştirelim” başlıklı ortak bildirisi, bu çelişmeye devrimci bir müdahale ihtiyacıyla yazılmış ve yazı kurulu üyeleri tarafından tek tek imzalanmıştır. Kıyamet koparıldı. Oysa o bildirinin ne kadar doğru olduğunu, 1971 maceracılığı kanıtlamıştır. O bildiri, cereyan göğüslüyordu. Maceracı eğilim içine girmiş sabırsız gençleri, uyarıyordu. Ne var ki, o sırada pirim toplayan, yanlışların karşısına cesaretle dikilmek değil, yanlışları kışkırtmak idi.
ABD emperyalizmi ve işbirlikçileri, kışkırtma ve tertiplere başvurmak zorundaydı. Çünkü 1969 yılı, gençlik hareketi ile emekçi kitleler arasında bağların örüldüğü yıldı.
68 Hareketi’nin açtığı ufuk: İşçi ve köylü kitlelerine yöneliş
1968 gençlik hareketinin çok önemli bir özelliği, devrimci gençliği işçi ve köylü kitlelerine yöneltmesidir. Devrimci gençler köylere koşuyor, fabrika direnişlerine destek oluyordu. Yükselen halk hareketleri arasında bağlar örülüyor, selamlar gidiyor geliyordu.
İşçi Köylü gazetesinin ilk sayısını, bu atmosfer içinde 1969 yılının 8 Temmuz günü yayınladık. İstikrarlı 50 bin satışıyla, 8 bin abonesiyle, emekçi eylemlerini yönlendiren ve örgütleyen işleviyle Türkiye tarihinin emekçi kitleler için çıkan en etkili yayın organı olmuştur. 15-16 Haziran 1970 işçi hareketinden sonra Sıkıyönetim tarafından yasaklanmasına rağmen, her sayısının 20 bin adedi gizli olarak İstanbul’ sokulmuş ve fabrikalarda elden ele yayılmıştır. Son sayısı 7 Nisan 1971 günü yayımlanmış ve 12 Mart 1971 rejiminin Balyoz Harekatı tarafından kapatılmıştır.
İşçi Köylü gazetesinin bütün sayıları yeniden yayımlanmalıdır. Bu gazete, devrimci gençliğin emekçi kitlelere yönelişindeki direnci ve coşkuyu yansıtır. Sosyalist hareket içinde kitle çizgisi izleyenler ile maceracı eğilim arasındaki ayrılık, İşçi Köylü gazetesine tutumda kendini göstermiştir.
1968 hareketi, emekçi kitlelere yönelişi güçlendiren yönüyle de demokratiktir, halkçıdır. Gençlik, ülkesinin sıradan insanlarıyla birleşiyordu. Aslında sosyalist gençlik içerisinde daha 1968 öncesinde işçilerle, köylülerle birleşme, onlarla birlikte hareket etme eğilimi güçlenmişti. Sosyalist gençlik, CHP’li gençlikten farklı kimliğini “emekçi kitlelerle birleşme” temalarıyla belirginleştiriyordu.
Atalan, Göllüce derken, birdenbire bir köylü hareketi yükseldi o dönemde. Köylüler, TİP’in estirdiği rüzgardan etkilenerek toprak talep ediyorlar, tefecilikten yakınıyorlar ve taban fiyatlarının yükseltilmesin istiyorlardı. İşte öğrenci gençlik bu taleplere sahip çıktı. Ne var ki, TİP yönetimi 1967 sonbaharından itibaren partili gençliğin işçi ve köylü hareketlerine katılmasını önledi. Bardağı taşıran damla, 1967 sonlarında Antalya Elmalı’daki köylü direnişidir. ODTÜ’lü gençler oraya gitmişti. TİP yönetimi “provokasyon olur” kaygısıyla onları geri çağırıyordu. FKF’nin TİP yönetiminden emir alan yöneticileri de, gençliğin emekçi kitlelerle dayanışmasını baltalayan bir tavır içindeydiler. Bu tutumları, büyük tepki yarattı ve yıkılışlarının bir nedeni de buydu.
1968 Hareketi’nin açtığı demokratik yükseliş içinde, tütün üreticilerinde sarımsak üreticilerine kadar çiftçiler harekete geçirildi. Devrimci gençler, işçi direnişlerine katıldı. Üretici eylemlerinin en etkilisi, 1969 Şubat ayında Akhisar’da yapılan tütün mitingiydi. Daha önce Akhisar’da, TİP mitingine saldırı olmuştu. Bu kez yine saldırdılar ancak püskürtüldüler. Ege gazeteleri kocaman manşetlerle verdiler o mitingi. Unutulmayan diğer eylemler, 1969 yazındaki Demir Döküm ve Sungurlar fabrikalarının işgalidir. Aydınlıkçılar, Bora Gözen ve arkadaşları, bütün mücadele boyunca fabrikada işçilerle birlikte olmuşlardır.
Gençlik emekçi kitlelere yönelirken, iki eğilim çıktı
Bir eğilimi Aydınlıkçılar temsil eder. Bu çizgi, “İşçilerle, köylülerle birleşmek için, onların meselelerine sahip çıkalım, onları seferber eden kitle çalışmasında ısrar edelim” diye özetlenebilir.
İkinci eğilim, sabırsızdır. “İşçileri, köylüleri işte gördük, bunları beklersek devrim falan olmaz, onun için biz öncüler olarak ortaya atılalım, onlar daha sonra bizi izleyeceklerdir. Biz oligarşiye indireceğimiz darbelerle, emekçilere düzenin zayıf olduğunu gösterelim” görüşünü savunuyordu. Aslında 1971’deki o adam kaçırma, çocuk kaçırma, banka soyma gibi bireysel terör eylemleri, daha o zamanlar uç vermeye başladı.
Kendisi de hatırlıyor mu acaba, Boyboy Mustafa ile Akhisar Gölmarmara’daki tartışmamızı hiç unutmuyorum. Kafasında romantik işçi ve köylü hâyalleri bulunan idealist gençler, gerçek işçiyle karşılaşınca, gerçek köylüyü görünce hayal kırıklığına uğradı. “Benim kafamda şekillenen, devrimi yapacak kahramanlar bunlar değil” diye düşündü. Sabırsızlık cereyanı böyle ortaya çıktı. Aceleciliği körükleyen ve kullanan darbe örgütlenmesinin kışkırtmaları böyle bir zemin üzerinde etkili oldu.
FKF 4. Kurultayı: Kitle çizgisi ile maceracılık arasındaki bölünme
1970’e doğru maceracı eğilimlerin alıp yürümesi sonucu devrimci gençlik hareketi bölündü, yollar ayrıldı. 1969 sonbaharındaki FKF 4. Kurultayında, bu bölünme su yüzüne çıktı. Bu Kurultay’da FKF, Türkiye Devrimci Gençlik Federasyonu (Dev-Genç) adını aldı. Dev-Genç’in tüzüğünü ve programını hazırlamak üzere Kurultay’da, hatırladığıma göre, benimde aralarında olduğum üç kişilik bir komisyon seçildi. Komisyon, bu görevi bana verdi. Tüzük önerisini hazırladım ve FKF’nin adının Türkiye Devrimci Gençlik Federasyonu diye değiştirilmesini önerdim. Federasyonun kısaltılmış adının Dev-Genç olması da benim görüşümdü. Bu öneriler Kurultay’da kabul edildi.
Kurultay, kitle çizgisini savunanlar ile maceracılığa yönelenler arasındaki mücadeleye sahne oldu. İlginçtir, eskiden Milli Demokratik Devrime karşı çıkanlar, bu kez maceracı eğilimlerin peşine takılmışlardı.
Kurultay’da seçimler öncesi bir uzlaşma oldu. Doğu Perinçek’in önderliğindeki gruptan 5, maceracı eğilimden 4 gencin Merkez yürütmede yer alması üzerinde anlaşıldı. Genel Başkan ise, her iki grubun dışında olan Atilla Sarp olacaktı. Seçim sonuçları bu anlaşmaya uygun gerçekleşti. Ne var ki, bir süre sonra bizim tarafta yer alan bir arkadaş saf değiştirince, yönetimin ağırlığı maceracı takımına geçti. Böyle olması kaçınılmazdı. Çünkü gençlik içinde kuvvetli bir maceracı dalga yükseliyordu. Bu rüzgarı kasıtlı olarak karşı güçler tarafından estirildiği, 1971 sonrasında ortaya çıkmıştır.
1968’i yaratan ve 1968’i batıran ideolojik zeminler
Yukarda anlatıldığı gibi, 1968’in ideolojik biçimlenişinin bir öncesi vardır, bir de sonrası. Öncesi, Milli Demokratik Devrim stratejisinin kabul edilmesidir
Bir de 1968’in sonrası vardır. 1968’in sonrası, 1971’dir. 1971 maceracılığı, 1968’in reddidir. Denebilir ki, 1968 doruğu, 1968 öncesindeki cephe politikalarını reddeden pasifist sekterlik ile 1971 dönemindeki maceracı sekterlik arasında kalmıştır.
Milli Demokratik Devrim ile Sosyalist Devrim stratejileri arasındaki mücadelenin doğru çözümü, 1968 Hareketini yaratmıştır. O doğru çözümden maceracılık yönündeki vazgeçiş ise, 1968’i batırmıştır.
1968’den bir süre sonra, 1969 ortalarından itibaren cephe politikası ile sekterlik arasındaki mücadele biçim değiştirdi. 1968 Hareketi’nin yükseliş koşullarında paldır küldür Milli Demokratik Devrimi kabul eden eski “Sosyalist Devrimciler”, çocuksu sekter tutumlarını, bir başka çocukluk hastalığıyla, bu kez maceracılığa yönelerek sürdürdüler. Rusya tecrübesinden Lenin’in de tanıklık ettiği gibi, ekonomizm bireysel terörizme dönüştü. Her iki eğilim de, kitlelere güvenmiyor; devrimin kitlelere dayanacağını pratikte benimsemiyordu.
1968 Kitle Hareketi ile
1971 “Direniş Ruhu” arasındaki karşıtlık
1968 gerçeğine ters olan maceracılık ve bireysel terör, 1971 sonrası süreçte 1968 imgesine damgasını vurdu. Şöyle de söylenebilir: 1968 gerçeği, daha sonra efsaneye dönüştürülürken, 1971 kılığına büründürüldü.
Her efsane, aynı zamanda bir ideolojik kırılmadır. Gerçekler, efsaneye dönüşürken, yüzen gezen ideolojinin müdahalesine uğrarlar. 68’in başına gelen de budur.
Demek ki, bir 68 gerçeği vardır, bir de 68 efsanesi.
68 efsanesi, 68 gerçeğinin, “1971 Direniş Ruhu” denen ideolojik değerlerle yeniden imal edilmesiyle oluşmuştur.
Oysa 68 gerçeği ile “1971 Direniş Ruhu”, birbirine karşıttır. 68 efsanesi, 68 gerçeğini 71’e göre yeniden üretirken, bir bakıma karşıtına çevirmiştir.
Bu karşıtlık nerededir?
68, gençliğin kitle hareketinin doruğudur; kitleseldir, büyük bir demokratik çıkıştır, gençlik kitlelerini dönüştürmüştür. Bu nedenle 68, Türkiye toplumunun maddesini etkilemiştir; gençlik kitlelerinin özgüveninin eseridir ve büyük umutlar bırakmıştır.
71 ise, kitle hareketinin dibe vurduğu bir sırada, bireysel çıkışlardır.kitlelere güvensizlikten ve karamsarlıktan kaynaklanmıştır; kitlelerden kopuktur; saman alevi gibi parlamış ve sönmüştür. Bu nedenle arkasında umut değil, eziklik bırakmıştır. Ama her bireysel çıkış gibi, 1971 eylemleri de bireysel “kahramanlık” ve trajedilerle efsaneleştirilmiştir.
1971 eylemlerinin arkasında kuşkusuz bir ideoloji vardı. Bu ideoloji, küçük mülk sahiplerinin karamsarlığı ve maceracılığıdır. Bireycidir, isyancıdır,kahramancadır, ama bilimsel değildir; gerçeğe dayanmaz, halk kitleleriyle birleşemez, bu nedenle tarihi gidişi belirleme yeteneğinden yoksundur.
1971 eylemleri
1971’i duygusallıktan uzak olarak değerlendirmek için, 1971 eylemlerini hatırlamak yeter. 1971 Ocak ayından başlayarak, banka soygunları, şoför Mesut Erdinç’in bir evde kazayla bırakılarak ölümüne yol açılması, Mete Has’ın ve Hakan Duman adlı çocuğun fidye için kaçırılmaları, İsrail Konsolosu Efraim Elrom’un öldürülmesi, Sibel Erkan adlı küçük bir kızın rehin tutulması, dört ABD’li askerin kaçırılması, Ünye’deki İngiliz teknisyenlerin kaçırılması, bakkal soygunları vb vb.
Eylemleri alt alta yazmak ve karşılaştırmak, 1968 ile 1971 arasındaki karşıtlığı ortaya koyar. 1968’deki kitleselliğin yerini 1971’de foko eylemleri almıştır; artık kitleler seyircidir. Geniş gençlik kitleleri ve halkın talepleri gitmiş, kendisini “Öncü savaşçılar” olarak tanımlayanları talepleri öne çıkmıştır.
1968’deki emperyalizm ve işbirlikçilerini hedef alan eylemlerin yerini, 1971’de kaçırılan ve rehin alınan çocuklar, soyulan bakkallar, öldürülen şoförler vb alır.
1968 Hareketi, Türkiye’nin devrimci tarihine yaslanıyordu, Mustafa Kemal, o eylemlerin en güçlü tarihsel beslenme kaynağıydı. Bağımsızlık, en büyük amaçtı, yürüyüşlerin en önünde daima ayyıldızlı bayrak dalgalanırdı. İşçi Köylü gazetesinin başlığında Türkiye bayrağı vardı.
Halktan kopuk 1971 maceracılığı ise, 1974 sonrasında Atatürk düşmanlığına vardı, Türkiye’ye yabancılaştı, İstiklal Marşı’na ve Türk bayrağına saygısızlık eylemlerine yöneldi.
Halkın 1968 kitle hareketine ve 1971 bireysel eylemlerine karşı duyguları da çok farklıdır. 1968 Hareketine halk, sıcak ve candan sevgi beslemiştir. 1971 eylemleri ise, başta soğuk duygularla izlenmiş, arkasından nefretle karşılanmıştır.
En önemlisi, 1968 Hareketi, emperyalizme ve işbirlikçilerine darbe indiren bağımsız bir halk hareketiydi. 1971 eylemleri ise, ABD’nin ve CIA’nın Türk Ordusu içindeki binlerce devrimci subayı tasfiye planına ve tertibine alet oldu. 1971 eylemlerinin bu yönü gözlerden ırak tutulur. Oysa bu eylemlerde samimi duygularla yer alan birçok gencin ve subayın, Türk Ordusu’nu hedef alan bir temizlik operasyonuna alet olduğu, bugün bütün kanıtlarıyla ortaya çıkmıştır.
Özetle, 1968 gençlik hareketi, kitleseldi, birleştiriciydi, demokrasi ve bağımsızlık gibi halkın özlemlerini amaçlıyordu, doğru bir eylem çizgisi izliyordu, Türkiye’nin evrimci tarihinden güç alıyordu.. 1971 eylemleri ise, ABD operasyonuna alet oldu ve 1980 öncesinde bireysel terörizmin varacağı yere ulaştı, uyuşturucu batağına saplandı, en sonunda SüperNATO güdümlü halk düşmanı bir karakter kazandı.
Tarihsel tecrübe bir kez daha doğrulandı, devrimci maceracılıkla işe başlayan örgütler,en sonunda karşıdevrimci provokasyon yuvalarına dönüşmüştür. CIA ve SüperNATO, birçok kirli işini artık bu tür örgütlere ihale etmektedir.
68 Paylaşımcıydı
1971’in bireysel kahramanlığı ise paylaşılamaz
İşçi sınıfı devrimcilerinin en önemli değerlerinden biri, paylaşmaktır. Özgürlüğü paylaşmak, mülkiyeti paylaşmak, çalışmayı paylaşmak, üretimi paylaşmak, mutluluğu paylaşmak, acıları birlikte göğüsleyip, sevinçleri paylaşmak. Paylaşmak güzeldir özet olarak.
Kahramanlık ise paylaşılamaz. Kahramanlık kişiye aittir, özeldir, yücedir, kitlelerin üzerindedir ve kitlelere hayranlık dayatır. Çünkü kahramanlık, kabile toplumunun çözüldüğü kahramanlık çağından beri, aslında kitleleri tahakküm altında tutan sınıfın değeridir. Brecht’in “kahramanlara muhtaç” olan toplumlara acıması, biraz da buradan gelir. Çünkü kahramanlık, sürekli olarak kahramanlara, seçkinlere ihtiyacı üretir ve toplumu sınıflı toplumun kısır döngüsüne hapseder.
İlle bir kahramanlıktan söz edeceksek, 68’in gerçek kahramanı geçlik kitleleriydi. 71’de ise, kitle kalmadığı için bireyler, kahramanlık sevdasına kapılarak büyük çıkışlarını yaptılar. Derin bir felsefi ve sınıfsal sorundur bu. Karamsarlık o zaman bir çok arkadaşta bireysel “kahramanlık” üretti.
İdeolojik köksüzlük, güçlü ve disiplinli bir öncü partinin bulunmayışı yüzünden, bu “kahramanlık” sahneye fırladı ve Türkiye tarihini olumsuz yönde etkiledi.
Seçkinlerin ve kahramanların olduğu her yerde, kitleler alta itilir, ezilir. Herkesin seçkinleştiği bir toplumda ise, yöneten-yönetilen çelişmesinin kültürel temelleri çözülmeye başlar. İşte 68, bu açıdan bir ütopya arayışıydı, bağrında geleceğin sınıfsız toplumunun kültürel filizlerinin uç verdiği bir eylemdi.
68, paylaşılabildiği için güzeldi. Gençlerin, bencilliğe ve çıkarcılığa karşı bir başkaldırısıydı. Gençlik, 68 eylemlerinde, toplumla birlikte mutlu olabileceğini duydu; başka insanlar sayesinde var olduğunu hatırladı ve her gününü her saatini emekçilere borçlu olduğunu düşündü.
Türküler de paylaşılır. Sahipleri belli değildir. Bir tarihte birisi yakmıştır o türküyü, yüzyıllar içinde yuvarlana yuvarlana onbinlerce türkücünün katkısıyla artık toplumun olmuştur; artık anonimdir, hepimizin olmuştur.
68 de türkü gibiydi, hepimizindi, paylaşıldı ve gelecek kuşaklara paylaşılabilecek bir miras bıraktı.
Kahramanlıkları, paylaşmayı bilmeyen seçkinlere bırakabiliriz. Ama 68, paylaşanlarındır,gençlik kitlesinindir, bütün halkındır.
Dahası 68, bütün dünyada paylaşıldı. Vietnam’dan Amerika’ya, Çin’deki Büyük Proleter Kültür Devrimi’nden Fransa’daki başkaldırıya kadar yeryüzü ölçeğinde paylaşılan 68’i, Türkiye gençliği de bir dünyalı ruhuyla paylaştı.
Bir tecrübeden kalan teorik miras
Bu yazı niçin yazıldı?
Bir tecrübeyi genç devrimci kuşaklara aktarmak için.
1968 ve 1971 tarihleriyle simgelenen tecrübeler, toplasanız yedi sekiz yılı geçmez. Ama bu yedi sekiz yıl, ardından gelen çeyrek yüzyılın bütün deneyimlerine model olmuştur. 1965-1973 arasındaki çizgi mücadelelerinin doğruları ve yanlışları saptanırsa, sağlam bir teorik ve politik birikim elde edilir. Bu mirası şöyle özetleyebiliriz:
1. Milli Demokratik Devrim stratejisi doğrudur, Sosyalist Devrim stratejisi yanlıştır. Türkiye, Kemalist Devrim’in kazanımlarına rağmen, bugün emperyalist sitemin Ezilen Dünya kutbunda yer alan ve Orta Çağ kalıntılarından arınmamış bir ülkedir; bu nedenle Milli Demokratik Devrim aşamasındadır. Devrim aşamalarını ve emperyalizme karşı milli cephe politikalarını reddeden Sosyalist Devrim stratejisi, kitlelerden kopmaya, halkla birleşemeyeceği için Sovyet sosyal emperyalizmine bel bağlamaya, Sovyetler Birliği yıkıldıktan sonra ise ABD emperyalizminin güdümüne girmeye yol açmıştır.
2. Devrim için güç toplamak ve fırsat kollamak doğrudur; “sürekli bunalım” yanılgısına dayanan “öncü savaş” yanlıştır. Kuvvet toplama süreçleri ile kriz dalgalanmaları birbirinden dikkatle ayrılmalıdır. Kitleleri kendi tecrübeleriyle eğitmek, örgütlemek ve devrime hazırlamak esastır. Kitleler içinde güç toplamayı reddeden, Türkiye’nin sürekli kriz içinde olduğu ve silahlı mücadele koşullarının sürekli varolduğu iddiasından kaynaklanan öncü savaş pratikleri, devrime değil, karşı-devrime hizmet etmiştir. Türkiye ekonomisinin çarkının döndüğü ve ciddi krizlerin yaşanmadığı koşullarda, sürekli kriz uydurmalarıyla silahlı hareketlere girişmenin bedelini bütün bir halk ödemiştir.
3. Haklı zeminde, kuvvet toplayan ve ateşkesler yapan eylem çizgisi doğrudur; kitlelerin onaylamadığı ve katılmadığı bir silahlı eylem çizgisi ve “Kurtuluşa kadar savaş” gevezeliği hayat dışıdır ve yanlıştır. Devrimci eylemin amacı, kahramanlık gösterisinde bulunmak veya ne olursa olsun “kurtuluşa kadar savaşmak” değil; devrim için güç toplamak ve zafer kazanmaktır;iktidar olmaktır. bu nedenle haklı zeminde, faydalı ve molalar vererek ilerleyen bir eylem çizgisi izlemek gerekir. Türkiye solunda yenilgilerin ezikliğinde mutluluk duyan ruh halinin, başarı kazanmayı esas alan bilimsel kurmay kafasıyla değiştirilmesi gerekir.
4. Halk içindeki ve sol içindeki çelişmelerin çözümünde ideolojik mücadeleyi esas almak doğrudur; şiddete başvurmak ise yanlıştır; hatta provokasyondur; düşmana alet olmaktır. 1970’ler, 80’ler ve 90’larda, “Sol” içi olduğu söylenen kavgalarda ve örgüt içi infazlarda kaybedilen devrimci sayısı binlercedir. Bu infazların çoğunda, SüperNATO’nun adamları, devrimcileri öldürtmüştür. Dahası “Sol” maskeli başıbozuk gruplar, uyuşturucu ağının içine çekilmiş ve SüperNATO’nun infaz timlerine dönüşmüşlerdir. Bütün bu halk düşmanı eylemler, “oportünizmi şiddetle yola getirmek” adına yapılmıştır. Oysa doğru devrimci tutum, halk içindeki çelişmeler ile düşmanla aramızdaki çelişmeleri dikkatle ayırmak ve halk içindeki çelişmeleri ideolojik mücadele yoluyla, barışçı yöntemlerle çözmektir.
Haksız kazanç peşinde koşmayalım
Teorik mirası devredelim
Dönekleri bir kenara atıyorum, çünkü onlardan düşmanlık dışı bir şey bekleyemeyeceğimizi sürekli kanıtlamaktadırlar. 1968’in devrimcileri, artık yaşanan deneyleri bir kahramanlık hikayesi gibi anmaya son verip, bilimsel teorik sonuçların altını çizmek zorundadırlar. “Sosyalist Devrim” maskaralığı ve bireysel kahramanlık masalları, hep yanlışlara model olmuştur. Eski kuşaklar, efsanelerin üzerine yatmamalı ve bunların pirimiyle haksız kazanç peşinde koşmayı bırakmalı, genç kuşaklara yaşadıkları tecrübenin teorik mirasını kavratmalıdırlar.
Teorinin anası pratiktir.
1968 ve 1971 pratikleri, mezarbaşı konuşmalarının duygusallığından arındırılıp teori düzeyine çıkarılacak kadar önemlidir.
Bu yazı Teori dergisinden alınmıştır.
